mi

Pozivajuci narode Jugoslavije u oruzanu borbu protiv okupatora i njegovih domacih saradnika, KPJ je isticala oslobodilacke ciljeve ustanka i na toj osnovi razvijala siroku politicku aktivnost za stvaranje jedinstvenog antifasistickog oslobodilackog fronta. U isto vrijeme ona je svim narodima Jugoslavije otvarala demokratsku perspektivu, ukazujuci im na to da samo borbom za oslobodjenje zemlje od stranog osvajaca i za unistenje njegovih domacih pomagaca mogu osigurati ostvarenje svojih osnovnih nacionalnih i drugih demokratskih zahtjeva.
Takvi stavovi Partije odgovarali su uslovima i stvarnim drustveno-politickim kretanjima u zemlji. Mase stanovnistva, ciji je opstanak bio neposredno, ugrozen vidjele su u oruzanim akcijama partizanskih odreda prije svega spas od unistenja, isto tako kao sto su narodi Jugoslavije u cjelini u oslobodilackoj borbi vidjeli garanciju svog nacionalnog opstanka. Onaj dio naroda koji je prihvatio poziv KPJ i posao u oruzanu borbu, od samog pocetka je ispoljavao svoje socijalne i nacionalne teznje. U svijesti naroda na prvim oslobodjenim teritorijama vladalo je shvatanje da kraj okupatorskog i kvislinskog ropstva znaci ujedno i pocetak novog drustveno-politickog sistema, u cijem ce izgradjivanju odlucujucu ulogu imati osnovni interesi narodnih masa. Politicki oblici i akcije preko kojih su se te teznje ispoljavale bili su, prije svega, rezultat uticaja ostrih klasnih i nacionalnih protivrjecnosti, koje su djelovale na tlu Kraljevine Jugoslavije. Tamo gdje je uticaj revolucionarnog pokreta bio slabiji, gdje su ustanicke seljacke mase, koje su ustajale u odbranu od terora, davale snazniji pecat politickim kretanjima u ustanku, te teznje su se ispoljavale nejasno i nedosljedno, a ponegdje uporedo sa sovinistickim i slicnim pojavama. Ali bez obzira na te logicne stihijske popratne pojave, kretanja u ustanku su potvrdjivala da narodne mase od borbe u koju su posle ocekuju, osim oslobodjenja od okupatora, i ostvarenje dugogodisnjih teznji za poboljsanjem svog socijalnog polozaja, za ravnopravnost naroda, za demokratske slobode. S druge strane, tamo gdje je razocarenje u ugnjetacki sistem Kraljevine Jugoslavije uticalo da se kod dijela narodnih masa u pocetku okupacije pojacaju demoralizacija i besperspektivnost, pa i iluzije u okupatora i kvislinge, pokretanje tih masa u oslobodilacku borbu bilo je moguce samo ako im se i platformom borbe i neposredno svakodnevnom praksom ustanka otvori perspektiva ostvarenja nacionalne ravnopravnosti i rjesavanja svih drugih osnovnih politickih i drustveno-ekonomskih problema. Na taj nacin su teznje narodnih masa za drustveno-politickim promjenama bile od pocetka pokretacka snaga oruzane borbe protiv okupatora i osnova na kojoj se prosirivalo i jacalo jedinstvo i bratstvo naroda Jugoslavije u toku te borbe.
Takva politicka kretanja u ustanku bila su novi faktor, koji je uticao na drzanje prozapadnih i drugih politickih grupa burzoazije u zemlji i na drzanje jugoslovenske vlade u izbjeglistvu. Svjesne da ustanicki pokret narodnih masa neminovno vodi drustveno-politickim promjenama, te snage su jos odlucnije ustale protiv oruzane oslobodilacke borbe. Nasuprot KPJ, one su pozivale narod na mir, opominjale ga da ne izaziva okupatora i da vjeruje u oslobodjenje od strane saveznika, tvrdile da je oruzana borba avanturizam i da ce samo donijeti nova stradanja i zrtve.
Zbog toga, iako je oslobodilacka i antifasisticka platforma KPJ otvarala siroke mogucnosti obrazovanja koalicije, iako se Partija svuda borila za saradnju na toj platformi sa svim politickim grupama bez obzira na klasne, nacionalne i druge razlike i uvijek bila inicijator takve saradnje, sve politicke snage burzoazije, ukljucujuci tu i izbjeglicku vladu, bile su i ostale odlucno protiv ustanka. Tako je pitanje za oslobodilacku borbu ili protiv nje, za lojalnost prema okupatoru i kvislinzima, odnosno, za saradnju sa njima ili za borbu protiv njih – imalo od samog pocetka odredjenu drustveno-politicku sadrzinu. Prirodno je, medjutim, sto takav, u sustini, klasni karakter sukoba nije izbio u prvi plan i sto je revolucionarni rasplet otpoceo i razvijao sa u okviru oslobodilacke borbe na pitanju za okupatora ili protiv njega. KPJ je ostala dosljedno na pozicijama oslobodilacke borbe i odlucno je isticala da su stvaranje jedinstvenog i najsireg oslobodilackog fronta i bratstvo naroda Jugoslavije u borbi protiv okupatora osnovni uslovi za uspjeh te borbe, otvarajuci pri tome demokratsku perspektivu narodnim masama. U stavovima pojedinih burzoaskih grupacija, koje su se na rijecima izjasnjavale protiv okupatora ili su se drzale pasivno, nije u pocetku bila dominantna njihova antikomunisticka, kontrarevolucionarna orijentacija. Stavise, one su prihvatile razgovore sa predstavnicima Partije o pitanjima borbe protiv okupatora, a da bi prikrile svoj neprijateljski stav prema ustanku, isticale su svoja toboznja neslaganja sa KPJ u taktici te borbe. Tvrdile su da je ustanak preuranjen, da treba cekati i pripremati se za akciju onda kada glavne snage sila Osovine budu odsudno tucene na velikim svjetskim frontovima, ili su propagirale pasivnost pod izgovorom da mali narodi ne mogu sami odlucivati o svojoj sudbini, da ce njihova buducnost biti rijesena ishodom rata izmedju velikih sila.
Tako je KPJ u naporima za stvaranje jedinstva sirokih narodnih slojeva u ustanku morala voditi borbu na dva fronta – morala je u ocima naroda otkrivati pravu sustinu politike okupatora i ulogu kvislinga i u isto vrijeme istjerati na cistac one burzoaske snage koje su se na ovaj ili onaj nacin drzale lojalno prema okupatoru. Mada su ponegdje okupatori imali znatniji uticaj na dio naroda, ipak taj uticaj nije bio takav da bi bio ozbiljna prepreka pokretanju sve sirih slojeva naroda u oruzanu borbu. Tim prije sto je samim objektivnim razvitkom njihov uticaj slabio, sto su se narodne mase samom praksom uvjeravale u pravi smisao politike okupatora i kvislinga. Za dio naroda koji je aprilski rat dozivio kao nacionalnu tragediju i kojem su Hitlerova osvajanja u Evropi i, posebno, veliki pocetni uspjesi njemackih trupa na istocnom frontu zamracivali perspektivu, bili su prihvatljivi stavovi o lojalnosti i odlaganju borbe. Takvo raspolozenje moglo se i pojacavati pod uticajem okupatorskih represalija i povremenih uspjeha njihovih trupa u preotimanju prvih oslobodjenih teritorija u suzbijanju akcija partizanskih snaga.

Pocetak i uspjesan razvoj oruzanih akcija naisli su na snazan odjek u narodnim masama Srbije. Partizanski odredi, narocito u zapadnoj Srbiji i Sumadiji, brzo su izrastali u krupne ustanicke formacije koje su imale najvecu podrsku patriotski raspolozenih masa srpskog seljastva. Kao izraz ostvarenog jedinstva naroda, vec u ljeto 1941. godine javljale su se organizacije oslobodilackog fronta – narodnooslobodilacki komiteti ili odbori i organizacije Narodnooslobodilackog fronta koje su objedinjavale aktivnosti naroda u borbi protiv okupatora i kvislinga. Uporedo s tim rukovodstva KPJ su s pocetkom oruzanih akcija pojacala pritisak na pojedine lokalne prvake Zemljoradnicke, Demokratske, Radikalne partije i drugih partija, pozivajuci ih u zajednicku borbu. Oni su prihvatali razgovore, cesto se izjasnjavali za borbu, ponekad su bili spremni da pruze podrsku partizanima, ali su gotovo svuda ispoljavali kolebanje i sumnju u prerani pocetak oruzane borbe. Veliki uspjesi ustanka i sve sire pristupanje masa srpskog naroda oslobodilackom frontu doprinijeli su otvorenijem istupanju pojedinih grupa i prvaka tih stranaka protiv okupatora. Tako je u jesen 1941. godine doslo do stvaranja lokalnih odbora Narodnooslobodilackog fronta u koje su, pored komunista, ulazili i neki lokalni prvaci tih stranaka.
Medjutim, pojacana akcija burzoaskih snaga koje su se okupljale oko grupe oficira bivse jugoslovenske vojske, na cijem je celu stajao pukovnik Draza Mihajlovic, narocito u vrijeme velike njemacke ofanzive protiv partizanskih snaga i slobodne teritorije u zapadnoj Srbiji i Sumadiji, ostavila je snazan pecat na politicka kretanja u Srbiji u jesen 1941. godine. Sve snage srpske burzoazije koje se nisu vezale za akciju vlade generala Milana Nedica pridruzile su se Drazi Mihajlovicu. Te snage su istupale kao tumaci i aktivni borci za obnovu vladavine velikosrpske hegemonisticke burzoazije. Mihajlovic je svoju grupu smatrao legitimnim nasljednikom bivse jugoslovenske vojske i tako je istupao, osudjujuci ustanak kao preuranjen i agitujuci u narodu da ne ide u partizane i da ih ne podrzava.
KPJ je, isticuci borbu protiv okupatora kao stvar svih patriotskih snaga i shvatajuci ogroman znacaj ujedinjenja i mobilizacije cijelog naroda u toj borbi, vec u vrijeme prvih akcija partizanskih odreda potrazila dodir sa Mihajlovicem i pozivala ga u zajednicku borbu protiv okupatora, sto je on odlucno odbijao. Medjutim, razvoj ustanka i njegove sve krupnije pobjede pokazale su da uticaj ovih reakcionarnih snaga u narodu nije bio toliko snazan da bi propagandom svoje taktike odlaganja oruzane borbe sprijecile pristupanje sirih masa naroda oslobodilackom frontu. To je natjeralo Mihajlovica i snage oko njega da promijene taktiku. Da bi sprijecile jacanje partizanskih odreda i sirenje ustanka, te snage su u avgustu 1941. godine pocele stvarati svoje oruzane formacije – cetnicke odrede – mobilisuci u ime kralja i izbjeglicke vlade ljudstvo za sebe. Kurs stvaranja oruzanih formacija od strane snaga koje su odbijale svaku aktivnu borbu protiv okupatora jasno je nagovjestavao njihove prave namjere. Medjutim, one su u tome postizale uspjehe zahvaljujuci, prije svega, svom stavu prema okupatoru. Svi oni dijelovi naroda koji su se kolebali, koji nisu bili spremni za odlucnu borbu, pristupali su cetnicima, koji su se tek „pripremali“ za borbu. To je negativno uticalo na raspolozenje narocito dijela seljackih masa. Bilo je ocigledno da ce takva aktivnost velikosrpske reakcije uticati na suzavanje politicke osnove ustanka narocito u uslovima vecih ofanzivnih operacija okupatora, sa kojima se u najskorije vrijeme moralo racunati.
Zbog toga je cetnistvo postalo ozbiljna opasnost po jedinstvo ustanickih masa srpskog naroda, i Partiji je predstojala teska borba za otkrivanje njegove prave sustine, za istjerivanje na vidjelo njenih vodja, za koje su oslobodilacke krilatice bile paravan za borbu protiv ustanka i za stvaranje uslova koji bi omogucili obnovu starog politickog sistema. Zato su rukovodstva ustanka pojacala svoj pritisak na Drazu Mihajlovica i komande njegovih odreda, zahtjevajuci od njih da stupe u borbu protiv okupatora. Pri tom je Partija, racunajuci sa dijelom masa koje su jos imale iluzija o monarhiji i bile pod uticajem tradicije cetnistva, a koje su u osnovi bile patriotski orijentisane, pokazala najvecu politicku gipkost i sirinu. Ona je isticala da nema nikakve prepreke saradnji cetnickih i partizanskih odreda u oslobodilackoj borbi, koja je prvenstveni cilj svih patriotskih snaga. Na inicijativu Vrhovnog staba partizanskih odreda odrzana su u jesen 1941. godine dva sastanka izmedju Tita i Draze Mihajlovica. Vrhovni komandant nudio je Mihajlovicu obrazovanje zajednicke komande, izradu zajednickog plana operacija, u svemu jednako tretiranje partizanskih i cetnickih boraca, ali je Mihajlovic svaki put odlucno odbio sve te prijedloge. Medjutim, kako su inicijativa Vrhovnog staba i veliki uspjesi koje su partizanski odredi postizali u to vrijeme podsticali borbeno raspolozenje i onog dijela seljastva, koje se orjentisalo prema cetnickom pokretu i ojacali njegov pritisak na rukovodstvo da ga vodi u borbu, Mihajlovic je bio primoran da tolerise angazovanje nekih cetnickih odreda u borbi protiv okupatora. U isto vrijeme cetnicko rukovodstvo je manje ili vise otvoreno radilo protiv partizana i KPJ, sirilo propagandu o komunistickom karakteru ustanka, radilo na obnavljanju organa stare jugoslovenske vlasti itd. U septembru je Mihajlovic postigao tajni sporazum s Nedicem za borbu protiv partizana.
Kada je u oktobru 1941. u stab Draze Mihajlovica stigla misija s predstavnicima britanske komande za Bliski istok i izbjeglicke jugoslovenske vlade i prenijela mu poruku jugoslovenske vlade da sprijeci ustanak kome na celu stoji KPJ, Mihajlovic je sa jos vise odlucnosti nastavio borbu protiv ustanka. To je upravo bilo vrijeme kada su njemacke trupe izvodile svoju veliku ofanzivu protiv ustanka u Srbiji. Cetnicko rukovodstvo iskoristilo je njemacku ofanzivu kao povoljan trenutak za unistenje ustanka te su njihovi odredi pocetkom novembra 1941. poceli napade na oslobodjenu teritoriju. Porazen u otvorenoj borbi sa partizanskim odredima, Draza Mihajlovic se obratio Njemcima, obecavsi im prilikom pregovora 13. novembra 1941. da ce voditi borbu protiv partizana i da nece pruzati otpor njemackim trupama. U isto vrijeme preko britanske misije u svom stabu obratio se izbjeglickoj vladi sa zahtjevom da preduzme korake kako bi se partizani primorali da obustave bratoubilacku borbu koju su, toboze, zapoceli i da zajedno sa cetnicima pod njegovom komandom krenu u borbu protiv okupatora. Vlada je razvila snaznu diplomatsku aktivnost, vrseci preko britanske vlade pritisak na vladu SSSR-a da utice na partizane u smislu Mihajlovicevih zahtjeva. Tada su se vlade Velike Britanije i Sovjetskog Saveza slozile da treba preduzeti korake u pravcu pomirenja partizana i cetnika i njihove zajednicke borbe pod komandom Draze Mihajlovica protiv okupatora. Pored toga, izbjeglicka vlada je organizovala preko stampe i radija zapadnih saveznickih zemalja propagandu u kojoj velicaju navodnu borbu Mihajlovicevih cetnika i optuzuju partizane kao saradnike okupatora. Vec u decembru Mihajlovic je unaprijedjen u cin generala, a u januaru 1942. imenovan je u izbjeglickoj vladi za ministra vojske i mornarice. U lazno informisanoj javnosti, Mihajlovic je postao legendarni borac protiv okupatora. Tako se, bas u vrijeme kada su cetnici stupili zajedno sa okupatorom u otvorenu borbu protiv ustanka, pripremila jedna od najvecih zavjera protiv najjaceg oslobodilackog pokreta u porobljenoj Evropi. Koristeci se statusom saveznicke vlade i podrskom koju su joj pruzali reakcionarni krugovi Zapada, izbjeglicka vlada nije birala sredstva da se obracuna sa ustankom naroda Jugosalvije.
Draza Mihajlovic je 30. novembra 1941., u vrijeme kada je Vrhovni stab sa dijelom partizanskih snaga napustao teritoriju Srbije pod pritiskom Njemaca, izdao direktivu cetnickim odredima za „legalizaciju“ kod okupatora. Ova direktiva obiljezava osnovne strategijske i takticke koncepcije cetnickog pokreta. Taj pokret je djelimicnim ukljucivanjem svojih pristalica u aparat kvislinske vlasti i svojih oruzanih odreda u oruzane snage kvislinga nastojao da ucvrsti svoje pozicije i da poslije odlaska okupatora osigura obnovu starog poretka. U isto vrijeme to je bio i najbolji put da se osigura saradnja sa okupatorom i oslonac na njega u borbi za razbijanje ustanka.
Gubitak oslobodjene teritorije i najbrutalnije represalije okupatora nad narodom, zajedno sa akcijom Nediceve vlade i cetnika Draze Mihajlovica, doveli su do znatnog kolebanja naroda i ozbiljnije oseke ustanka u zapadnoj Srbiji i Sumadiji. Mase naroda koje su u prethodnom periodu uzele aktivnog ucesca u oslobodilackoj borbi povukle su se pred terorom okupatora i kvislinga. Ali to nije znacilo i unistenje ustanka u Srbiji. U njenoj jugoistocnoj oblasti bas u to vrijeme razgarao se pravi ustanicki polet. U zapadnoj Srbiji i Sumadiji, pored ne malih partizanskih snaga, ostao je u narodnim masama snazan uticaj narodnooslobodilackog pokreta. Nadasve, u ocima naroda cetnici Draze Mihajlovica otkrili su svoje pravo lice neprijatelja oslobodilacke borbe i saradnika okupatora, zbog cega oni nece moci, uprkos svemu, osigurati siri uticaj u narodu, ni stvoriti trajnija uporista.
U nesto drugacijim uslovima i preko razlicitih oblika razvijala se aktivnost Partije u borbi za pokretanje naroda u ustanak i za stvaranje oslobodilackog fronta u Crnoj Gori. Crnogorski narod je masovno prihvatio poziv Partije na oruzanu borbu. Na porast borbenog raspolozenja uticali su krupni uspjesi ostvareni u prvim naletima na okupatorske garnizone. U ustanku se nasao i dio velikosrpski i separatisticki orijentisanih elemenata, ali ofanziva talijanskih trupa, koja je uslijedila svega nekoliko dana poslije pocetka oruzane borbe, uticala je na diferenciranje politickih snaga u Crnoj Gori. Vodje Crnogorske federalisticke stranke i one snage koje su bile na pozicijama jugoslovenske izbjeglicke vlade odmah su razvile akciju protiv ustanka, koristeci se talijanskom ofanzivom, gubitkom oslobodjene teritorije i pojavam kolebanja u narodu. Dok se vecina federalistickih vodja stavila otvoreno u sluzbu okupatora, stvarajuci svoje oruzane odrede koji su cuvali pojedine objekte radi sprjecavanja partizanskih napada, prvaci JRZ, JNS, Zemljoradnicke, Demokratske stranke, ljoticevci, vecina oficira bivse jugoslovenske vojske itd., izjasnjavajuci se na rijecima protiv okupatora, optuzivali su KPJ za preuranjeni ustanak i za represalije koje su talijanske trupe u toku ofanzive pocinile nad narodom. Oni su gubitak oslobodjene teritorije koristili kao dokaz pravilnosti svoje teze o preuranjenosti ustanka, a naporima Partije da ponovo razvije ustanicki polet suprotstavljali su svoj stav da oruzanu borbu treba odloziti za povoljniji trenutak.
Situacija je bila utoliko teza sto se partijska organizacija u uslovima intervencije jakih okupacionih snaga svega nekoliko dana poslije pocetka ustanka i gubitka oslobodjene teritorije nije odmah snasla; ona se nije odmah preorijentisala na oblike borbe i organizacije koji bi odgovarali novostvorenoj situaciji. Zbog toga su prestale oruzane akcije, sto se, takodje, negativno ogledalo na razvitak politickih prilika u Crnoj Gori. Mada je znatan dio naroda talijansku ofanzivu dozivio kao poraz ustanka, narodne mase, uprkos prijetnji i pritisku, zadrzale su oruzje i neprijateljski se odnosile prema svim mjerama okupatora kvislinga. Medjutim, zastoj oruzanih akcija u avgustu i septembru 1941. koristile su burzoaske snage da pojacaju svoj uticaj u narodu u cilju odlaganja borbe. Pri tome su im dobrodosle velike privredne teskoce i spremnost okupatora da u savladjivanju tih teskoca pomogne svima onima koji su bili za „red i mir“. One su se, isto tako, koristile i izvjesnim lijevim greskama partijske organizacije, koje su narocito dosle do izrazaja u unistavanju „spijuna“ i „petokolonasa“ u vrijeme kada borbe nisu vodjene i kada se takvi elementi nisu u ocima naroda otkrili kao saradnici okupatora.
Kao rezultat aktivnosti partijske organizacije i pomoci koju joj je pruzio CK KPJ, u oktobru 1941. je u Crnoj Gori doslo do poleta oruzane borbe o do jacanja oslobodilackog fronta. U novembru je bila oslobodjena prostrana oblast i okupatoru su naneseni novi gubici. Narod oslobodjenih teritorija ucestvovao je u oruzanim akcijama, u snabdijevanju partizanskih odreda, u radu NOO itd. U to vrijeme je obrazovano nekoliko antifasistickih omladinskih i zenskih organizacija. Narocito veliku aktivnost razvila je Crnogorska narodna omladina, koja je okupljala najsire omladinske mase, ali je uporedo s tim rasla i akcija domacih reakcionarnih snaga. To je doslo do izrazaja posebno poslije neupjsnog napada na Pljevlja prvih dana decembra 1941. godine. Najbolje partizanske snage iz cijele Crne Gore – preko 3.500 boraca – angazovane su u napadu na dobro utvrdjeni i brojno mnogo jaci talijanski garnizon. Neuspjeh u napadu i veoma teski gubici izazvali su kolebanja u ustanickim redovima i stvorili povoljne uslove za pojacanu aktivnost reakcionarnih snaga. U jednom dijelu Crne Gore te snage su krajem 1941. godine preuzele inicijativu, pocele formirati cetnicke oruzane odrede i napadati na partizane zajedno sa talijanskim okupacionim trupama.
Borba Partije za okupljanje narodnih masa u jedinstveni oslobodilacki front u Bosni i Hercegovini razvijala se od samog pocetka u veoma teskim i slozenim uslovima, koji su, prije svega, bili rezultat snazno izrazene vjerske i nacionalne netrpeljivosti koja je, podsticana od okupatora, ustasa i visokog katolickog klera, uzela takve razmjere da je prijetila da se pretvori u bratoubilacku borbu izmedju progonjenih srpskih masa s jedne i muslimanskih i hrvatskih masa s druge strane. Ustaske zlocine koristili su velikosrpski elementi da bi srpskim masama, koje su prihvatile poziv Partije na ustanak velikim dijelom zato sto su u ustanku vidjele spas od unistenja, nametnule svoja shvatanja o ciljevima ustanka. Oni su isticali da je ustanak usmjeren iskljucivo protiv kvislinske NDH, optuzujuci hrvatski narod i muslimansko stanovnistvo kao krivse za progone srpskog naroda. Dio srpskih seljackih masa, zatrovan vjerskom i nacionalnom netrpeljivoscu, prihvatao je takva tumacenja karaktera i ciljeva ustanka i nasjedao zahtjevima velikosrpskih elemenata da se pomocu okupatora rijesi pitanje zastite srpskog naroda od ustaskih progona. Velikosrbi su slali peticije Italiji da okupira Bosnu i Hercegovinu, a nesto kasnije njihovi predstavnici u istocnoj Bosni trazili su od njemackog okupatora da se ova oblast prikljuci Nedicevoj Srbiji.
S druge strane, Partiji je predstojala duga i slozena borba za okupljanje u oslobodilacki front muslimanskih i hrvatskih masa, kod kojih su se, zbog razocarenja u Kraljevinu Jugoslaviju i pod uticajem vjerskog i nacionalnog antagonizma, pojacale iluzije u okupatora i ustasku drzavu. Raspaljene sovinisticke strasti u prvim ustanickim borbama isle su na ruku okupatorskoj i ustaskoj politici izazivanja bratoubilackih pokolja i bile povoljan faktor jacanja njihovih pozicija i uticaja u hrvatskim i muslimanskim masama.
U takvim uslovima pred partijsku organizaciju u BiH postavljao se kao osnovni zadatak sprjecavanje bratoubilacke borbe i jacanje bratstva i jedinstva na platformi borbe protiv okupatora i kvislinga. Ostvarenje tog zadatka pretpostavljalo je, prije svega, otklanjanje uticaja velikosrpskih snaga u ustanickim srpskim masama i razbijanje iluzija u kvislinsku ustasku drzavu u muslimanskim i hrvatskim masama.
Pre nego sto je uspjela da stabilizuje snage ustanka Partija se suocila s neposrednom opasnoscu koja je zaprijetila od zajednicke akcije okupatora i velikosrpskih snaga. Ta akcija je pocela krajem avgusta 1941., poslije sporazuma izmedju Pavelica i Italije o talijanskoj okupaciji takozvane demilitarizovane zone. Za vrijeme priprema i u toku nastupanja talijanskih trupa protiv ustanickih snaga i oslobodjenih teritorija u Hercegovini, zapadnoj i srednjoj Bosni, velikosrpski elementi razvili su propagandu o zastitnickoj ulozi talijanskog okupatora i pozivali ustanike da ne pruze otpor njegovim trupama. Talijanske snage su vrsile masovne represalije svuda tamo gdje su nailazile na otpor i prihvatile saradnju sa svima onima koji su se izjasnjavali za obustavljanje borbe protiv okupatora, a za borbu protiv komunista. To je izazvalo kolebanje u narodu i medju ustanicima. Odmah zatim, velikosrbi su uz podrsku talijanskog okupatora pristupili obrazovanju cetnickih oruzanih odreda. U istocnoj Bosni velikosrpski elementi su dok je ustanak bio u poletu pregovarali sa rukovodstvom ustanika i jedno vrijeme cak pristali na zajednicku borbu, ali su, kao i Draza Mihajlovic u Srbiji, istovremeno vodili propagandu protiv komunista, izjasnjavali se za borbu samo protiv ustasa, napadali hrvatska i muslimanska naselja itd. Kada je Mihajlovic poceo napade na oslobodjenu teritoriju u Srbiji, cetnicke vodje u istocnoj Bosni raskinule su svaku saradnju sa partizanima. Kolebanje do kojeg je doslo medju ustanickim masama poslije gubitka slobodne teritorije u zapadnoj Srbiji cetnici su iskoristili narocito u vrijeme velike njemacke ofanzive u istocnoj Bosni u januaru 1942., pozivajuci ustanike da ne pruzaju otpor njemackim trupama. To je izazvalo ozbiljnu oseku ustanka u ovoj oblasti.
Iako su okupator i velikosrpske snage ujedinjenom akcijom u BiH uspjeli da poljuljaju, a mjestimicno i razbiju jedinstvo srpskih masa, koje je doslo do izrazaja u ustanickim borbama u julu i avgustu 1941., osnovni cilj te akcije – unistenje ustanka i izolovanje Komunisticke partije – nije bio ostvaren. Svojim radom na tumacenju ciljeva NOB-a i otkrivanju sustine akcije velikosrpskih snaga, uspjesima koje je postigla u ucvrscivanju ustanickih formacija i suzbijanju stihije, Partija je ucvrstila jezgro partizanksih snaga i svoj uticaj u znatnom dijelu naroda. To se izrazavalo kako u mnogobrojnim partizanskim jedinicama koje su bile spremne da vode borbu ne samo protiv ustasa, vec i protiv svih okupatora i cetnickih snaga, tako i u borbenim antifasistickim organizacijama, koje su okupljale sve sire mase naroda i razvijale njihovu aktivnost na liniji oslobodilacke borbe.
U toku borbe, pod uticajem politicke aktivnosti Partije i uspjeha ustanka, jacao je proces ogradjivanja hrvatskih i muslimanskih masa od ustaske drzave. Sama kretanja u toku ustanka i, narocito, ujedinjavanja oko okupatora ustaskih i cetnickih snaga s jedne i odlucna borba partizanskih snaga protiv okupatora i kvislinga s druge strane, uticali su na razvijanje svijesti tih masa o ciljevima oslobodilacke borbe.
Borba Partije za stvaranje jedinstvenog oslobodilackog fronta u raznim oblastima Hrvatske razvijala se s mnogim specificnostima. Neke osnovne zajednicke karakteristike imala je u onim oblastima, koje su naseljene pretezno ili velikim dijelom srpskim stanovnistvom (Lika, Kordun, Banija, Slavonija). Isto tako, sa dosta specificnosti razvijala se u oblastima anektiranim od Italije (Dalmacija, Hrvatsko primorje) u poredjenju sa srednjim dijelom Hrvatske.
Kao i u BiH, mase srpskog stanovnistva Like, Banije i Korduna prihvatile su poziv Partije na oruzanu borbu i vec u ljeto 1941. su u tim oblastima stvorena snazna ustanicka zarista. Partijske organizacije su i tu morale voditi odlucnu borbu protiv pokusaja velikosrpskih elemenata da ustanak skrenu u pravcu bratoubilacke borbe. Takvi pokusaji uspjesno su bili savladani na Kordunu i Baniji, ali je u Lici velikosrpskim snagama poslo za rukom da u saradnji sa talijanskim okupatorom izazovu snaznija kolebanja ustanickih masa i da stvore svoje cetnicke formacije. Medjutim, vec krajem 1941. godine razvoj u Lici kretao se u pravcu stabilizacije ustanka i razbijanja uticaja velikosrpskih snaga. Jedinstvo naroda u oslobodilackoj borbi neprekidno je jacalo i ispoljilo se u aktivnosti organizacija Narodnooslobodilackog fronta, koje su okupljale najsire srpske mase. Boreci se protiv ustaskih pokusaja da na nacionalistickoj i sovinistickoj osnovi mobilisu hrvatsko stanovnistvo u ovim oblastima, Partija je uspjela da sprijeci pojave bratoubilacke borbe i u velikoj mjeri razvije simpatije hrvatskih masa prema oslobodilackom pokretu te stvori uslove za njihovo postepeno ukljucivanje u borbu protiv okupatora i kvislinga.
U naporima za stvaranje oslobodilackog fronta Partija je morala da savlada iluzije kod jednog dijela hrvatskog naroda o ustaskoj drzavi i, narocito, uticaj Hrvatske seljacke stranke. Poziv na oruzanu borbu i prve oruzane akcije partizanksih odreda pokazali su da se Partija u to vrijeme mogla osloniti gotovo jedino na svoj aktiv i na klasno svjesne radnike. Mase hrvatskog seljstva su se ogradjivale od ustaske drzave, one su bile protiv zlocinacke ustaske politike unistavanja srpskog naroda, rastao je njihov otpor mobilizaciji u ustaske i domobranske formacije; one su bile protiv eksploatatorske ustaske i okupatorske politike, protiv slanja hrvatskih vojnika na istocni front i protiv mobilisanja radnika za Njemacku. No, bile su pod snaznim uticajem vodstva Hrvatske seljacke stranke i u pocetku nisu bile voljne da prihvate liniju oruzane borbe protiv okupatora i kvislinske ustaske drzave. Zbog toga je Partiji predstojala borba za razbijanje uticaja vodstva te stranke u masama, za otkrivanje sustine njegove politike lojalnosti prema okupatoru i Pavelicu. Svi pokusaji Partije da utice na politiku vodstva HSS-a, da sa njim postigne saglasnost na platformi borbe protiv okupatora ostali su bez uspjeha. Predsjednik HSS-a, Vlatko Macek, ostao je odlucno pri svome stavu i od organizacije Stranke je zahtjevao da odbija svaku saradnju sa komunistima i ograde se od njihove akcije da pokrenu i razviju oruzanu borbu. Zbog toga je Partija, pored organizovanja i vodjenja oruzanih akcija, teziste svojih napora bacila na neposrednu politicku aktivnost u masama, na stvaranje organizacija oslobodilackog fronta u koje bi se postepeno ukljucivale politicki naprednije i borbenije pristalice HSS-a. To je dovelo do jos zivlje aktivnosti vodstva HSS-a protiv ustanka i do pokusaja nekih njenih prvaka da pregovorima s rukovodstvom Partije i izjasnjavanjem na rijecima protiv okupatora zadrze uticaj na pristalice svoje stranke, koje su se okretale narodnooslobodilackom pokretu. Partija je pocela u narodnim masama otvoreno razotkrivati ulogu reakcionarnog vodstva HSS-a.
Proces diferencijacije u HSS-u, koji je poceo vec u periodu poslije sporazuma Cvetkovic-Macek, sada je po pitanju lojalnosti prema okupatoru i ustaskoj drzavi ili za borbu protiv njih ulazio u fazu koja je navjestavala konacno rasoadanje stranke i prelazak masa, prije svega seljastva, na pozicije NOP-a. Sve otvoreniji neprijateljski stav prema ustaskom rezimu i simpatije prema oslobodilackom pokretu, sve vidniji znaci kolebanja u domobranskoj vojsci, stvaranje organizacija i odbora oslobodilackog fronta i njihova politicka i borbena aktivnost, a isto tako i stalan porast broja partizanskih odreda u raznim oblastima Hrvatske i njihove uspjesne akcije – sve su to bile nesumnjive manifestacije ovog procesa.
Za razliku od drugih pokrajina, u Sloveniji se proces stvaranja jedinstvenog oslobodilackog fronta i njegovih organizacija poceo razvijati poslije obrazovanja Osvobodilne fronte, krajem aprila 1941. godine. Nakon poziva na oruzanu borbu i u toku prvih oruzanih akcija partizanskih odreda, Osvobodilnoj fronti su pristupile jos neke manje politicke grupe. Tada je ubrzan proces stvaranja terenskih odbora Osvobodilne fronte, koji su okupljali sve sire mase slovenackog naroda. U ovoj masovnoj antifasistickoj organizaciji KPJ se odlucno zalagala za razvijanje oruzane borbe, za mobilizaciju u partizanske odrede i za aktivnu i najsiru podrsku naroda partizanskim snagama, savladavajuci pojave kolebanja i neodlucnosti u redovima svojih saveznika i idejne i politicke razlike koje su bile izvor pojava sektastva i netrpeljivosti izmedju pojedinih grupa. Otuda je karakteristicno da se u naporima za stvaranje partizanskih jedinica i za vodjenje oruzanih akcija i KP Slovenije morala u pocetku osloniti gotovo jedino na svoj aktiv i na klasno svjesne radnike. Svojim oruzanim akcijama, partizanski odredi su slovenackom narodu u njemackoj okupacionoj zoni, koji je bio izlozen najokrutnijim mjerama denacionalizacije i masovnog iseljavanja, ukazivali na jedini moguci put nacionalnog opstanka. Isto se desavalo i u talijanskoj okupacionoj zoni. Takav uticaj oruzane borbe ispoljio se u brojnom stanju partizanskih jedinica, koje su u nekim oblastima Slovenije vec u ljeto 1941. izrasle u cete i bataljone, i jos vise, u prosirenju i unutrasnjem jacanju Osvobodilne fronte i njenih terenskih odbora, koji su se svojom aktivnom podrskom partizanskim odredima afirmisali kao masovna politicka osnova oruzane borbe slovenackog naroda. Oslanjajuci se na radnicku klasu, a zatim i na sve siru podrsku ostalih radnih slojeva, Partija je u okupiranim gradovima, narocito u Ljubljani, izgradila cvrstu organizaciju narodnooslobodilackog pokreta. Sluzba obavjestavanja i bezbjednosti, koja se razvila u jednu od najsnaznijih i najaktivnijih ilegalnih organizacija, izvodila je mnogobrojne borbene akcije, unistavala okupatorske oficire o domace izdajnike, organizovala obavjestajnu sluzbu, oslobadjala zatvorenike, izvodila diverzije i sabotaze itd. U Ljubljani je bila organizovana „Centralna tehnika“, koja je izdavala i s uspjehom rasturala mnogobrojne publikacije KPJ i Osvobodilne fronte. Nekoliko uspjesno izvedenih masovnih politickih manifestacija, koje je organizovala Partija u Ljubljani, potvrdili su jedinstvo naroda i snagu OF.
Stvaranje i prosirivanje OF, koja se izgradjivala kao opstenarodna borbena antifasisticka organizacija, pratila je sve zivlja aktivnost slovenacke burzoazije na liniji razbijanja slovenackog naroda u oslobodilackoj borbi. Reakcionarne snage klerikalne i liberalne stranke sve su organizovanije istupale s propagandom o preuranjenosti oruzane borbe, optuzujuci KPJ i OF za represalije okupatora nad narodom. Krajem 1941. godine te snage su pocele stvarati svoje oruzane formacije, povezujuci se sa stabom Draze Mihajlovica i s izbjeglickom vladom.
Proces stvaranja oslobodilackog fronta makedonskog naroda nije se razvijao uporedo sa porastom borbenog, antiokupatorskog raspolozenja masa, koje su se, zbog denacionalizatorske politike bugarskog okupatora, oslobadjale iluzija o tome da je krah Kraljevine Jugoslavije i prikljucenje najveceg dijela Makedonije Bugarskoj put ka njihovom nacionalnom oslobodjenju. Osnovni uzrok tome je bilo nesredjeno stanje u samoj partijskoj organizaciji Makedonije. Napori CK KPJ da konsoliduje stanje u toj organizaciji razbijali su se o otpor oportunistickih i probugarskih elemenata u Pokrajinskom komitetu KPJ, koji je nailazio na podrsku CK Bugarske radnicke partije (komunista). U julu 1941. je CK KPJ donio odluku o suspenziji Pokrajinskog komiteta i o iskljucenju njegovog sekretara Metodija Satorova iz KPJ, uputio svoga delegata u Makedoniju da sprovede te odluke i da obrazuje privremeno pokrajinsko rukovodstvo, koje bi odmah pristupilo organizovanju oruzane borbe. Pokrajinski komitet je, medjutim, odbio da prihvati pomenute odluke. Zbog toga je CK KPJ na svojoj sjednici od 31. avgusta 1941. donio odluku da u Makedoniju ponovo uputi svog delegata sa ovlastima da obrazuje novo rukovodstvo i da obavijesti Kominternu o uzrocima stanja u makedonskoj organizaciji i o posljedicama koje su zbog toga nastale u Makeodiniji. Odluka Kominterne da makedonska partijska organizacija ostane u sastavu KPJ uticala je na to da rukovodstvo Bugarske radnicke partije (komunista) privremeno obustavi svoju aktivnost u makedonskoj partijskoj organizaciji. Novi pokrajinski komitet KPJ za Makedoniju naisao je na podrsku narocito nekih partijskih organizacija (Kumanovo, Skoplje, Prilep), ciji su clanovi odbili da izvrsavaju direktive ranijeg rukovodstva i nastavili da djeluju u duhu stavova KPJ. Zahvaljujuci tome vec u septembru su stvarani prvi partizanski odredi, a prve oruzane akcije izvedene su u oktobru 1941.
Razvitak oruzanih akcija i polet borbenog raspolozenja masa potvrdili su da u makedonskom narodu sazrijevaju uslovi za organizovanje sirokog oslobodilackog pokreta. Medjutim, taj proces je ponovo bio zakocen krajem 1941. godine, poslije hapsenja sekretara i nekoliko clanova Pokrajinskog komiteta od strane bugarskog okupatora. Tada je u PK prevladao oportunizam po pitanju vodjenja oruzane borbe, cemu je doprinjeo i delegat CK BRP(k) istupajuci sa stavovima da u Makedoniji za oruzanu borbu nema uslova. Usljed toga je Glavni stab partizanskih odreda bio rasformiran i borbe obustavljene.

  Uprkos svim izlozenim specificnostima, proces stvaranja jedinstvenog narodnooslobodilackog fronta imao je u cjeloj zemlji tu bitnu zajednicku karakteristiku da je KPJ bila i ostala jedina rukovodeca snaga oslobodilacke borbe. Jedino je ona bila inicijator saradnje s raznim politickim grupama i organizacijama na platformi borbe protiv okupatora i kvislinga. Takva njena inicijativa nailazila je kod rukovodstava, a i prvaka burzoaskih politickih stranaka na odbijanja ili, u najboljem slucaju, na jalove razgovore. Ipak, to je odbijanje, isto kao i toboznja neslaganja u taktici borbe, logikom samog razvitka vodilo otkrivanju u ocima naroda tih snaga kao neprijatelja oslobodilacke borbe. To je bio put oslobadjanja dijela naroda ispod njihovog uticaja, put jos snaznijeg procesa diferenciranja u redovima pristalica tih stranaka i okupljanja u jedinstveni oslobodilacki front svega onoga sto je patriotski i borbeno raspolozeno. Iako se razvijao razlicitim intenzitetom, taj proces je vec 1941. godine donio svuda znacajne rezultate. Ogromna vecina naroda na ustanickim zaristima prihvatila je Partiju kao svog predvodnika u borbi i u njenoj politickoj platformi vidjela put ka oslobodjenju i ostvarenju svojih davnasnjih nacionalnih i socijalnih teznji. Tako je Partija u mnogim krajevima zemlje stvorila snazna uporista. Sto su njeni napori da ostvari saradnju sa pojedinim burzoaskim grupama dobijali sve jasniji karakter otvorene borbe za mase po pitanju za okupatora ili protiv njega, to je pristupanje simpatizera, lokalnih rukovodstava i pojedinih prvaka tih stranaka oslobodilackom frontu u sustini sve vise znacilo njihov prelazak na pozicije KPJ. Zbog toga, osim izvjesnih tendencija u Sloveniji, nekih izrazitijih napora od strane onih snaga koje su iskreno pristupile borbi da ocuvaju i izgradjuju organizacije svojih stranaka u sklopu oslobodilackog fronta nije bilo ni u jednom dijelu zemlje. Narodne mase su se okupljale oko odbora i organizacija oslobodilackog fronta, koje su postepeno izrastale u sve siru i stabilniju politicku osnovicu ustanka. U takvom razvoju iz politickog zivota naroda postepeno su nestajali ostaci ranijih politickih shvatanja koja su se formirala na osnovu vjerskih, nacionalnih i drugih razlika. Tamo gdje su se oko borbenih organa ustanka okupljale i razvijale svoju aktivnost narodne mase, prihvatajuci kao svoj osnovni cilj oslobodjenje zemlje, kriterij politicke orijentacije svakog pojedinca postajale su njegova pripadnost i aktivnost i jedinstvenom oslobodilackom frontu. Tako se postepeno odozdo, u vatri borbe, pocela stvarati jedna i po programu i po oblicima nova politicka organizacija – Narodnooslobodilacki front.
U naporima za stvaranje i prosirivanje jedinstvenog fronta borbe protiv okupatora i kvislniga, Partija je dala inicijativu za okupljanje masa omladine i zena. SKOJ sa preko 30.000 svojih clanova i znatnim uticajem na omladinu bio je u vrijeme pokretanja i razvitka ustanka jedan od najznacajnijih oslonaca Partije. Djelujuci u duhu platforme KPJ, SKOJ je pristupio stvaranju antifasistickih omladinskih aktiva, koji su se postepeno povezivali u mjesne, opstinske, sreske i okruzne saveze. Ovi savezi su na oslobodjenim teritorijama okupili mase omladine, pruzajuci najsnazniju podrsku svim akcijama Partije. Hiljade omladinaca stupale su u partizanske odrede. Na okupiranim teritorijama ovi savezi su bili oslonac Partije u razvijanju politicke i borbene aktivnosti. Kao izraz ostvarenog jedinstva omladine u borbi protiv okupatora i kvislinga, vec 1941. godine osnovani su: Srpski narodnooslobodilacki omladinski savez, Crnogorska narodna omladina, Mladinska osvobodilna fronta Slovenije i Narodnooslobodilacki omladinski savez Bosne i Hercegovine. Lomeci patrijarhalna i reakcionarna shvatanja o mjestu i ulozi zene u drustvu, Partija je razvila siroku akciju okupljanja zena u oslobodilacki front. Sama praksa je ubrzo istakla veliki znacaj ucesca zena kako u mnogostranoj aktivnosti na oslobodjenim i okupiranim teritorijama, tako i u vojnim jedinicama. Borba protiv okupatora i kvislinga, otpor teroru i unistavanju i demokratska perspektiva koju im je svojim ciljevima stvarao ustanak pokrenuli su mase zena i uticali da se ane sve vise ukljuce u NOF. Na inicijativu Partije 1941. godine poceo je proces stvaranja zenskih organizacija antifasistickog fronta, preko kojih su zene razvijale svoju borbenu i politicku aktivnost u ustanku.
Rukovodeci se vec ranije jasno formulisanim nacionalnim programom, Partija je oslobodilacku borbu postavila kao stvar svih jugoslovenskih naroda, isticuci da samo zajednicka borba protiv istog neprijatelja moze biti zalog konacne pobjede. Istovremeno ona je od samog pocetka istupila sa stavom da oslobodilacka borba nosi svakom narodu potpunu nacionalnu afirmaciju i pravo da sam odlucuje o svojoj sudbini. Partija je bila nacisto s tim da je samo tako postavljeno nacionalno pitanje moglo biti osnova na kojoj je moguce istaci parolu bratstva i jedinstva naroda Jugoslavije, kao jednu od najvaznijih parola oslobodilacke borbe. Zajednicka borba sblizavala je jugoslovenske narode i razvijala povjerenje medju njima, koje je bilo toliko poljuljano politikom ranijih rezima, aprilskom nacionalnom katastrofom i, narocito, okupatorskom i kvislinskom politikom raspirivanja bratoubilacke borbe. To je bila osnova na kojoj se postepeno u svijesti naroda vracala vjera u ideju jugoslovenskog jedinstva, ispunjenu novim sadrzajem – zajednickom oruzanom borbom za oslobodjenje i ravnopravnost svih naroda Jugoslavije.
Svoj stav da je borba protiv okupatora i njegovih domacih pomagaca stvar svakog naroda i da ona pored oslobodjenja od okupatorskog jarma nosi i pravo svakog naroda na samoopredjeljenje, Partija je jasno izrazila u stvaranju nacionalnih vojnih i politickih rukovodstava ustanka. Uoci oruzane borbe i u njenom pocetku, iz ranijih vojnih komiteta postepeno su se razvijala nacionalna vojna rukovodstva. Na Svjetovanju u Stolicama 26. septembra 1941. godine donijeta je odluka da se nacionalna i pokrajinska vojna rukovodstva oforme kao glavni stabovi narodnooslobodilackih partizanskih odreda. Stvaranjem Slovenackog NOO i Glavnog NOO Srbije, vec 1941. je poceo proces stvaranja i nacionalnih politickih rukovodstava. Stvaranje nacionalnih vojnih i politickih rukovodstava i njihova postepena afirmacija u procesu razvitka ustanka pruzali su narodima Jugoslavije garanciju da oslobodilacka borba u sebi nosi i ostvarenje nacionalnih prava svakog naroda.
Odlucnu i upornu borbu Partija je vodila protiv politike raspirivanja sovinistickih strasti i izazivanja bratoubilacke borbe od strane okupatora i kvislinga. Ona je u ocima naroda otkrivala pravi smisao politike huskanja hrvatskih i muslimanskih masa protiv srpskog naroda, ustajala protiv optuzivanja srpskog naroda kao krivca za politiku velikosrpske hegemonisticke burzoazije, protiv objasnjavanja aprilske katastrofe od strane velikosrpske reakcije „izdajom Hrvata“, protiv politike odmazde nad hrvatskim i muslimanskim stanovnistvom za ustaske zlocine, protiv denacionalizatorske politike bugarskog okupatora u Makedoniji itd. Partizanski odredi javljali su se istovremeno kao zastitnici srpskog naroda od ustaskih, i kao zastitnici muslimanskog i hrvatskog naroda od cetnickih pokolja. Vec 1941. godine zajednickom borbom srpskih i hrvatskih partizana udareni su cvrsti temelji bratstva i jedinstva ova dva naroda.
Takva nacionalna politika i praksa ustanka jacale su oslobodilacki front jugoslovenskih naroda u zajednickoj borbi za oslobodjenje i drustveno-politicki preobrazaj i postavljale temelje njihove nove drzavne zajednice. Na drugoj strani, akcija raznih garnitura jugoslovenske burzoazije da paralisu napore KPJ u pokretanju oruzane borbe i okupljanju narodnih masa u oslobodilacki front dobijala je sve vise karakter borbe protiv ustanka i otvorene kolaboracije sa okupatorom. Uporedo sa oruzanim akcijama protiv ustanka u Srbiji, stab Draze Mihajlovica povezao se sa svim onim snagama u zemlji, koje su ostale vijerne monarhiji i izbjeglickoj vladi. U ime kralja i vlade, Mihajlovic im je davao instrukcije za borbu protiv ustanka, imenovao cetnicke stabove za pojedine oblasti i pokrajine, slao kao pomoc grupe oficira i davao uputstva za regulisanje odnosa sa okupatorom. Tako je krajem 1941. godine poceo proces ujedinjenja svih onih snaga jugoslovenske burzoazije, koje su u akciji izbjeglicke vlade da uz pomoc zapadnih saveznika obnovi Kraljevinu Jugoslaviju vidjele jedini nacin da spasu svoje klasne pozicije. Isuvise slaba da svojim vlastitim snagama i svojim uticajem u narodu paralise ustanak i izoluje KPJ, prozapadno orijentisana jugoslovenska burzoazija je u okupatoru vidjela jedinu realnu snagu sposobnu da ugusi ustanak. S druge strane okupator je, ocjenjujuci znacaj akcije tih snaga na razbijanju jedinstva naroda i ustanka, prihvatio saradnju sa njima. Tako se jugoslovenska burzoazija sa kraljem i vladom na celu srozala u blato nacionalne izdaje. U okupatoru je nasla saveznika za borbu protiv oslobodilackog ustanka vlastitog naroda; u vrijeme kada je okupator cinio sve da sprijeci sirenje ustanka, ona je posla putem raspirivanja gradjanskog rata i bratoubilacke borbe; ona je pozivala u borbu protiv KPJ i partizana, nadmasivsi okupatora u klevetanju ustanka i pozivima za borbu protiv „komunisticke opasnosti“. U listu „Proleter“ za mart-april 1942., u clanku pod naslovom – KP i ko su sve saveznici okupatora – Tito je, objasnjavajuci izdajnicki karakter raznih frakcija jugoslovenske burzoazije, pisao: „... svi ti elementi imaju potpuno jedinstvenu liniju, a to je – sabotirati svaku narodnooslobodilacku borbu koja je uperena protiv okupatora, onemoguciti uticaj komunista u masama i po cijenu fizickog istrebljenja najboljih boraca naseg naroda. To je dosljedna linija reakcionara, i ona se sada realizuje u otvorenom sluzenju okupatoru, u stvaranju raznih cetnickih bandi, ne za borbu protiv okupatora, vec u borbi za okupatora, a protiv Narodnooslobodilacke partizanske i dobrovoljacke vojske.“
Otvorenim paktiranjem sa okupatorom protiv ustanka, burzoazija je objektivno vezala svoju sudbinu, a time i sudbinu kapitalistickog poretka u Jugoslaviji, za sudbinu okupatora. U takvim uslovima borba za oslobodjenje neminovno se razvijala i kao borba za korijeniti, socijalisticki drustveni preobrazaj. Medjutim, to ne znaci da je KPJ morala mijenjati osnove svoje dotadasnje platforme. Stavise, CK KPJ je tim povodom isticao u prvi plan borbu protiv okupatora kao glavnog neprijatelja naroda Jugoslavije. To je bio jedini put produbljavanja i privodjenja kraju onog procesa diferencijacije politickih snaga, koji se vec od pocetka priprema ustanka razvijao na pitanju za okupatora ili protiv njega. Usmjeriti glavnu ostricu borbe protiv reakcionranih snaga starog poretka, koje su posle sa okupatorom protiv ustanka, znacilo bi odreci se siroke antifasisticke i oslobodilacke platforme, koja je osiguravala da se taj proces razvija i produbljuje. Zbog toga je CK KPJ kritikovao pojave sektaskih skretanja do kojih je u ovo vrijeme doslo u nekim ustanickim oblastima kao odgovor na otvorenu saradnju reakcionarnih snaga sa okupatorom. U tim novim uslovima samo je jos vise dosla do izrazaja borba Partije za stvaranje, prosirivanje i ucvrscivanje jedinstva narodnih masa na platformi borbe protiv okupatora i svih njegovih domacih saradnika i njen stav da samo aktivno ucesce u toj borbi moze biti kriterij pripadnosti Narodnooslobodilackom frontu.