mi

Za revolucionarno-demokratski pokret – za radnicku klasu i onaj dio narodnih masa koje su u godinama uoci aprilskog rata svjesno prihvatile politiku KPJ – jedini izlaz u takvim uslovima okupacije bila je borba protiv okupatora i njegovih domacih sluga. Kapitulacija Kraljevine Jugoslavije i politika okupatora i domace burzoazije te snage niti su iznenadile, niti su im zatvorile perspektivu. Svjesna unutrasnje slabosti jugoslovenske drzave, KPJ perspektivu borbe protiv fasistickog agresora i fasizma uopste nije vezivala za mogucnosti otpora Kraljevine Jugoslavije agresiji. Vec u kratkotrajnom aprilskom ratu, sto je kapitulacija Kraljevine Jugoslavije postajala neizbjeznija, Partija se sve vise orijentisala na organizovanje borbe protiv okupatora i domacih izdajnika. Na sjednici u Zagrebu 10. aprila 1941., prateci raspadanje jugoslovenske vojske, Politbiro CK KPJ ukazao je na znacaj cuvanja organizacionog jedinstva Partije, na zadatak komunista da ne dopuste da padnu u zarobljenistvo i da skrivaju oruzje, a u proglasu od 15. aprila, objasnjavajuci kvislinski karakter NDH i pozivajuci i dalje na pruzanje otpora agrespru, CK KPJ je isticao da ce komunisti i radnicka klasa Jugoslavije biti u prvim redovima narodne borbe protiv osvajaca i da ce u toj borbi istrajati do konacne pobjede. Vec u ovom proglasu CK KPJ ukazuje na drustveno-politicki smisao te borbe, isticuci da ce se u njoj radjati novi svijet i da ce se stvoriti na istinskoj nezavisnosti svih naroda Jugoslavije slobodna, bratska zajednica. Svuda tamo gdje je otpor vojske prestajao, komunisti su, nasuprot ogromnoj vecini generala i visih oficira, koji su naredjivali predaju, pozivali vojnike da sakrivaju oruzje i da se ne predaju. Svjesni cinjenice da pred Partijom stoji zadatak organizovanja borbe protiv okupatora, komunisti su sklanjali oruzje i vracali se na svoja borbena mjesta, objasnjavali narodu uzroke aprilske katastrofe i otvarali mu perspektivu borbe za oslobodjenje i bolju buducnost. Tako se usred rasula i pometnje u dogadjajima koji su se razvijali vrtoglavom brzinom najvidnije ispoljila idejna i organizaciona monolitnost KPJ, politicka zrelost njenog clanstva i njegovi borbeni i moralni kvaliteti. To su bili plodovi visegodisnjeg politickog i organizacionog rada i vaspitanja komunista na revolucionarnom i antifasistickom programu Partije. Samo je takva partija mogla da u vrijeme komadanja Jugoslavije ocuva svoje organizaciono jedinstvo i da kao jedina opstejugolovenska politicka snaga bez prekida nastavi borbu protiv okupatora i njegovih domacih saradnika. Pored zivog politickog rada u narodu na tumacenju uzroka aprilske katastrofe, ciljeva okupatora i uloge kvislinga, Partija je od samog pocetka pozivala mase na otpor i borbu. Polazeci od toga da je borba protiv okupatora stvar svih rodoljubivih snaga zemlje, ona je nastojala da dodje u dodir sa pojedinim grupama i prvacima iz ranijih burzoaskih stranaka, koji su se poslije rata povukli ili su izrazavali antiokupatorsko raspolozenje. Na inicijativu CK KP Slovenije, 27. aprila 1941. obrazovana je na platformi borbe protiv okupatora Antiimperijalisticka fronta, nesto kasnije nazvana Osvobodilna fronta, u ciji sastav su, pored KPS, usli hriscanski socijalisti, demokratski dio „Sokola“ i neke manje politicke grupe. Pored politicke aktivnosti i organizovanja otpora raznim mjerama okupatora i kvislinga, Partija je od pocetka radila i na pripremama za oruzanu borbu protiv okupatora. Prema odluci sjednice Politbiroa CK KPJ od 10. aprila 1941., pro CK je bio obrazovan Vojni komitet pod predsjednistvom Josipa Broza. Mnoge partijske organizacije sklonile su prilikom raspada jugoslovenske vojske znatne kolicine oruzja, sanitetskog i drugog materijala. U tom pravcu je djelovala cijela Partija osim mekadonske organizacije. U to vrijeme u Pokrajinskom komitetu KPJ za Makedoniju prevladavao je stav da prikjucenje najveceg dijela Makedonije Bugarskoj povlaci za sobom i prikljucenje makedonske partijske organizacije Bugarskoj radnickoj partiji (komunista). Takav stav je zauzeo i CK BRP(k). Prikljucenje je izvrseno bez znanja CK KPJ. Pokrajinski komitet KPJ za Makedoniju odmah je prekinuo svoje veze sa CK KPJ, izdao direktivu da se okupatoru preda skriveno oruzje i obustavio rasturanje cjelokupnog materijala KPJ. To je izazvalo duboku krizu u makedonskoj partijskoj organizaciji i podstaklo aktivnost raznih oportunistickih i probugarskih elemenata u pojedinim organizacijama. Sve je to imalo veoma negativne posljedice za razvoj politickih prilika u Makedoniji i za organizovanje oslobodilacke borbe makedonskog naroda. U proglasu povodom 1. maja 1941. CK KPJ je isticao da ce Partija jos upornije organizovati i voditi borbu naroda protiv okupatora i domacih izdajica u zemlji, protiv raspirivanja nacionalne mrznje i za bratstvo naroda Jugoslavije i svih naroda Balkana. Pocetkom maja 1941. odrzano je u Zagrebu savjetovanje KPJ, poznato pod nazivom Majsko savjetovanje, kome su prisustvovali delegati svih nacionalnih i pokrajinskih rukovodstava (osim Makedonije). U referatu, koji je na Savjetovanju podnio Tito i u diskusiji analizirani su protekli dogadjaji i situacija u Jugoslaviji poslije aprilskog rata. Savjetovanje je istaklo da ce okupatorski sistem bezobzirnog izrabljivanja, denacionalizacije i surovog terora i aktivnosti onih grupa domace burzoazije, koje su se stavile u otvorenu sluzbu okupatoru, nailaziti na sve veci otpor naroda. S druge strane, izdajstvo i kapitulantstvo vladajuce burzoazije u aprilskom ratu jos vise je produbilo razocarenje narodnih masa u Kraljevinu Jugoslaviju. U takvim objektivnim uslovima, radnicka klasa sa svojom avangardom, Komunistickom partijom Jugoslavije, postala je jedina drustveno-politicka snaga kadra da jugoslovenske narode ujedini i povede u borbu za nacionalno oslobodjenje i bolju buducnost. Savjetovanje je ukazalo na svu slozenost medjunarodne situacije, a narocito situacije u porobljenoj Evropi. I pored krupnih pobjeda, koje su do tada postigle sile Osovine, KPJ je u postojanju velike socijalistcike zemlje, SSSR-a, i u antifasistickim snagama u cijelom svijetu vidjela zalogu pobjede nad fasizmom i svim njegovim saveznicima. Polazeci od takvih ocjena, Savjetovanje je konstatovalo da se KPJ nalazi pred izvrsenjem svoje istrijske misije – organizovanja i predvodjenja naroda Jugoslavije u borbi protiv okupatora i domace izdjanicke burzoazije za nacionalno i socijalno oslobodjenje. S obzirom na takav karakter i ciljeve, ta borba, prema zakljuccima Savjetovanja, stvar je najsirih narodnih slojeva i svih porobljenih naroda. Zbog toga je kao neposredni zadatak Partije postavljeno okupljanje svih slojeva naroda bez obzira na politicke, vjerske, nacionalne i druge razlike u jedinstveni front borbe protiv okupatora i domacih izdajnika. U tom smislu istaknuti su, s obzirom na specificne uslove, konkretni zadaci nacionalnih i pokrajinskih partijskih organizacija. Narodne mase je trebalo okupljati na liniji borbe protiv denacionalizatorske politike okupatora, protiv pljacke, terora i raspirivanja bratoubilacke borbe, onjasnjavajuci im uzroke aprilske katastrofe i ulogu kvislinga i ukazujuci im na put oruzane borbe kao jedini put ka oslobodjenju i uspostavljanju istinski narodne, demokratske vlasti. Isto tako, s obzirom na karakter i ciljeve borbe, Savjetovanje je istaklo znacaj povezivanja sa svim onim grupama i pristalicama nekadasnjih krahiranih burzoaskih partija, koje su voljne da se bore pod rukovodstvom KPJ protiv okupatora i protiv svega onoga sto je donijelo narodima Jugoslavije patnje i zlo. Savjetovanje je konstatovalo da je KPJ idejno i organizaciono sposobna da uzme na sebe izvrsavanje ovog istorijskog zadatka. Ona je, osim organizacije u Makedoniji, sacuvala svoje organizaciono jedinstvo i nastavila da djeluje i dalje kao opstejugoslovenska politicka snaga bez obzira na to sto je okupator raskomadao zemlju i sto su postavljene mnoge granice izmedju okupacionih podrucja i kvislinskih tvorevina. Savjetovanje je, takodje, sumiralo znacajne podatke o prikupljenom oruzju, o omasovljenju organizacija i jacanju uticaja i ugleda Partije u narodu. Da bi se jos efikasnije i organizovanije nastavio rad na pripremama za oruzanu borbu protiv okupatora, Savjetovanje je donijelo odluku da se pri svim partijskim rukovodstvima odmah obrazuju vojni komiteti, po uzoru na Vojni komitet pri CK KPJ. Da bi Partija sa uspjehom izvrsila postavljene zadatke, Savjetovanje je donijelo mnoge zakljucke organizacione prirode. Posebno je ukazano na to da metode rada treba prilagoditi novim uslovima, pojacati konspiraciju i osigurati rad partijske tehnike. Istaknuto je da i dalje treba nastaviti ideolosko vaspitanje clanstva. Savjetovanje je ukazalo na zadatak omasovljavanja Partije, s tim da u Partiju treba primati sve one koji su se pokazali ili se pokazuju u ovim uslovima kao neustrasivi i disciplinovani borci. Na Savjetovanju je donijeta odluka da KPJ razvija aktivnost u duhu usvojenih stavova i u onoj oblasti Slovenackog primorja i Istre, koja je do 1941. godine bila pod Italijom. Majsko savjetovanje KPJ imalo je veliki znacaj. Ono je pokazalo da je jugoslovenskim komunistima bila jasna perspektiva i da su oni bili spremni da povedu svoje narode u oslobodilacku borbu u jednom od najtezih trenutaka u njihovoj istoriji. Ono je pokazalo da se usred najcrnjeg ropstva i bijede nasla snaga, koja je znala sta hoce i koja je nasla put ostvarivanja svojih i narodnih teznji. U maju 1941. Partija je mobilisala sve svoje snage za provodjenje zakljucaka Majskog savjetovanja. Nacionalna i pokrajinska rukovodstva Partije obratila su se narodu proglasima u kojima su objasnjavala uzroke aprilskog poraza i ciljeve politike okupatora i domacih izdajnika i otvarala im perspektivu borbe. Povodom okupatorskog i kvislinskog terora i zlocina, partijska rukovodstva su izdavala letke i saopstenja u kojima su pozivala narod da na zlocine odgovara otporom. Komunisti su se u tim teskim danima neprekidno nalazili i djelovali medju radnicima, seljacima i omaldinom. Oni su svuda neumorno tumacili ciljeve okupatorske politike, otkrivali pravu ulogu domacih izdajnika, objasnjavali smisao raspirivanja sovinizma, pozivali ljude da se ne javljaju ua odlazak na ropski rad u Njemacku, da sabotiraju proizvodnju. Komunisti su objasnjavali narodu da je jedini izlaz iz te teske situacije borba, a jedinstvo svih narodnih snaga i bratstvo svih naroda Jugoslavije osnovni uslov njenog uspjeha. Partija je izvodila pripreme za borbu prilagodjavajuci svoje organizacije i oblike rada teskim uslovima okupacije. Najvise komunista, narocito onih koje je poznavala jugoslovenska politicka policija, preslo je u ilegalnost. Teskoce su se povecavale i zbog toga sto je mnogo partijskih kadrova bilo po logorima i zatvorima, narocito u Hrvatskoj, u kojoj su, uprkos odluci vlade generala Simovica, zatvoreni komunisti bili zadrzani u koncentracionom logoru i po tamnicama. U maju i junu 1941. izgradjivana je mreza vojnih komiteta pri partijskim rukovodstvima. Komiteti su jos organizovanije nastavili rad na vojnim pripremama za oruzanu borbu. Oni su prikupljali oruzje, municiju, sanitetski materijal itd., stvarali uporista medju mobilisanim vojnicima i oficirima u kvislinskim formacijama, odrzavali vojne kurseve itd. Ubrzo je pocelo i obrazovanje udarnih grupa u gradovima i industrijskim centrima za izvodjenje diverzija, sabotaza i drugih akcija. Vojni komiteti su odabirali i pripremali ljudstvo za oruzane odrede i drzali u pripravnosti, organizovali su obavjestajnu sluzbu itd. Znacajne rezultate dala je akcija Partije za vracanje u zemlju Jugoslovena, dobrovoljaca u spanskoj republikanskoj vojsci iz koncentracionih logora u Francuskoj. Savladavajuci izvanredno velike teskoce, oni su se neposredno poslije aprilskog rata poceli vracati u zemlju, da bi se odmah ukljucili u izvodjenje priprema za oruzanu borbu. Svojim ratnim i revolucionarnim iskustvom, oni su veoma mnogo doprinijeli u izvrsavanju slozenih zadataka, koji su stajali pred Partijom uoci oruzanog ustanka i u njegovom pocetku. U mnogim krajevima, narocito tamo gdje je Partija od ranije imala jaci uticaj, komunisti su nailazili na sve masovniju podrsku naroda. Ugled i uticaj KPJ u narodu jos su vise porasli, sto je omogucilo znatno omasovljenje partijskih organizacija. Samo od aprila do jula u Partiju je primljeno oko 4.000 clanova. Ogromno je porastao broj onih, na koje su se komunisti mogli neposredno osloniti u radu na pripremanju oruzane borbe. Partija je za sve vrijeme nastojala da postigne saradnju sa grupama i prvacima iz bivsih gradjanskih stranaka, koji se nisu stavili u sluzbu okupatoru. Pretpostavljalo se da ce okrutne mjere okupatora i postupci najekstremnijih sovinistickih elemenata domace reakcije otrijezniti one koji su u pocetku smatrali da okupacija nece biti takvo zlo da se ne bi mogao mirno i pasivno docekati njen kraj. Medjutim, napori Partije u tom pravcu dali su neznatne rezultate. Jedino je doslo do izvjesnog prosirenja Osvobodilne fronte Slovenije s predstavnicima jos nekih politickih grupa i do prihvatanja saradnje sa KPJ od strane pojedinaca iz rukaovodstava nekih stranaka. Na drugoj strani, jacanje uticaja Partije u narodnim masama i porast njihove spremnosti da se pod njenim rukovodstvom angazuju u oruzanoj borbi protiv okupatora i domacih izdjanika, jos su vise zabrinjavali burzoaziju i pojacavali njen strah za vlastite klasne pozicije, sto je vec u ovo vrijeme dovelo do aktivnijeg istupanja raznih burzoaskih grupa protiv pokretanja pruzane borbe. Sa te strane sve su se vise culi glasovi da je u datim uslovima borba protiv okupatora nemoguca, da ona znaci avanturizam i da ce sudbina Jugoslavije biti rijesena ishodom rata izmedju velikih sila. Ali, odbijanje saradnje u borbi protiv okupatora i kvislinga od strane pojedinaca i grupa iz rukovodstava burzoaskih stranaka, jos je vise ubrzalo onaj proces diferenciranja u njihovim redovima, koji je vec u godinama uoci aprilskog rata postao osnovna karakteristika politiskih kretanja u Jugoslaviji i koji je vodio sve brzem okupljanju narodnih masa oko platforme KPJ.